Helmert Woudenberg – Vuur, water, lucht en aarde

‘De waarheid is hard en heeft consequenties. Ik ben bereid die te aanvaarden en ze anderen op te leggen.’
Vuur staat voor gedrevenheid: het móet gebeuren. Het dier dat symbool staat voor vuur is de leeuw. Vuur zit midden op de borst, ter hoogte van het hart. Verder op de dijen en de kaken. Het zintuig dat bij vuur hoort is de reuk. De houding die bij vuur hoort is naar voren gericht, op het puntje van de stoel, stevig. Het vuur houdt van tegenstanders en tegenstand. Het voelt zich prettig als het tegenstanders heeft, dan kan het floreren, dan kan het zich tegen die tegenstanders afzetten. Vuur kan slecht tegen het ‘rondpraten’ dat lucht doet. Lucht wakkert het vuur aan.
Vuur is de vader van de situatie. Het vuur houdt van recht toe recht aan. Vuur is direct en praat vanuit ‘ik en jijâ’. Vuur is onredelijk en luistert niet. Het vuur is als een generaal. Vuur eist en commandeert. Niet in het wilde weg, maar heel gericht. Het vuur zoekt de ogen van de ander op en probeert door te dringen.

‘De waarheid is hard en vraagt begrip en medelijden. Wat jou vandaag gebeurt kan mij morgen overkomen.’
Water staat voor openheid. Het dier dat symbool staat voor water is de dolfijn. Water zit in de buik rond de navel. De navel is het belangrijkste aanknopingspunt. Daarnaast zit het in alles wat rond is aan het lichaam: de borsten, billen, de ballen van je voet. Het zintuig dat bij water hoort is het gehoor, het luisteren. Het ‘gevoel’ in je ogen halen maakt die ogen open. Dat is de kracht van water: openheid. Ik stel me kwetsbaar op. Ik wil niemand als tegenstander zien. Je kunt me zeggen wat je wilt, ik sta open voor elke vorm van kritiek op mijn persoon. Wij zijn allemaal mensen en mensen maken fouten, soms onbewust.
Water is de moeder van de situatie. De houding van water is open, ontvangend. De benen naast elkaar op de grond, de armen naast het lichaam. Water is eerlijk en praat vanuit ‘wij’. Water luistert echt, heeft begrip en laat zijn eigen pijn zien. Niet door zielig te doen, niet door het te beredeneren, maar door de ogen van de ander op te zoeken en te laten zien wat hem diep van binnen echt roert. Op die manier hoopt het water dat de ander zal begrijpen dat het echt niet anders kan. Water probeert de ander open te maken.

‘De waarheid is altijd omkeerbaar.’
Lucht staat voor soepelheid van denken: als het zo niet lukt, dan lukt het wel op een andere manier. Het dier dat symbool staat voor lucht is de adelaar. Lucht zit in je strot, op de keel. Lucht zit ook op de schouders en de schouder¬bladen, waar het soms wel lijkt of er ooit vleugels hebben gezeten. Zintuiglijk zit lucht op het puntje van de tong, als smaak, en op de toppen van de vingers. De houding van lucht is ‘in beweging’. Als lucht praat gebruikt hij vaak zijn handen en armen. Lucht kan eigenlijk niet goed op een stoel blijven zitten. Lucht kan de ogen ook niet goed op één punt gericht houden. Als je de ‘lucht in je ogen’ haalt, gaan je ogen voortdurend heen en weer. Ze combineren, ze delen in, ze scheiden, ze verbinden.
Lucht praat veel, is snel van geest en kan goed fantaseren en alles erbij halen. Lucht probeert zijn doel te bereiken door oplossingen te verzinnen. Lucht is opgewekt en ziet altijd kansen, mogelijkheden. Aan alles wat de ander opwerpt kan wel een wending gegeven worden. Lucht is als de stofzuigerverkoper, die niet ophoudt tot de stofzuiger is verkocht. Of de lucht praat in ‘ik en jij’ of in ‘wij’hangt af van de situatie. Lucht probeert de ander rond te praten.

‘Dit is de waarheid en het is niet anders.’
Aarde staat voor rust. Het dier dat symbool staat voor aarde is het schildpad. Aarde zit op het stuitje, met andere woorden: tussen voor en achter in. Aarde beheert het kijken, de ogen, het zicht, observeren! Als ik iemands schoenen bekijk, dan bekijk ik die schoenen. Ik bekijk ze zo objectief mogelijk, ik stel niet vast of ik ze mooi of lelijk vind. Stap voor stap wordt iets of iemand bekeken, steeds een ding tegelijk.
De houding van aarde is rustig, stevig, geaard. De voeten naast elkaar op de grond. Aarde heeft niet veel woorden nodig, het is wat het is. Aarde praat vooral op een feitelijke manier. Aarde is betrokken, maar dat zal je niet makkelijk zien. Aarde probeert zijn doel te bereiken door zich niet van de wijs te laten brengen. Dit is wat er gaat gebeuren, punt. ‘Ik en jij’ of ‘wij’? Aarde vindt dat hele onderscheid onzin. ‘Ik en jij’ is hetzelfde als ‘wij’. Aarde houdt zich aan de feiten.

Samenvatting (op basis van boek en cursus) door Saskia Boske, oktober 2006.
www.toneelgroepexpressie.nl

‘Als vuur en water op elkaar reageren’ , ‘ergens goed kunnen aarden’ of ‘een luchtig persoon zijn’, het zijn allemaal bekende uitdrukkingen.
Helmert Woudenberg heeft een acteer-en regiemethode ontwikkeld, waarbij hij de elementen vuur, water, lucht & aarde als uitgangspunt heeft genomen. Hij legt uit hoe elk mens die elementen in zich heeft en hoe dat ons gedrag bepaalt.
Het idee voor een nieuwe acteermethode is ontstaan in de tijd dat Helmert Woudenberg deel uitmaakte van het werktheater, een collectief van twaalf acteurs en actrices dat is 1969 werd opgericht.
Voorstellingen werden ontwikkeld vanuit improvisaties. Met deze methode probeert hij door te dringen tot de basis van het acteervak. Soms op filosofische wijze, soms door oosters getinte vertellingen, maar ook heel praktisch en alledaags:
Hoe kaart je een probleem aan? Hoe reageer je op slecht nieuws?

Kortom: hoe ga je als theatermaker met drama om?

Helmert Woudenberg (1945) is schrijver, regisseur en acteur.
www.helmertwoudenberg.nl